امام صادق علیه‌السلام از پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل کردند که فرمودند:

«کسی که در دنیا اهل عبرت باشد، زندگی‌اش در دنیا مانند خواب دیدن است: دنیا را می‌بیند، اما لمسش نمی‌کند. او با زشت دانستن رفتار مغروران به دنیا، دل و جان خود را از آنچه حساب و عقاب می‌آورد پاک می‌سازد، و آن را با چیزی عوض می‌کند که او را به رضای خدا و بخشش او نزدیک می‌گرداند. او با آب فناپذیری دنیا، آثار دعوت و فریب‌های آن را از دل و جانش می‌شوید.»

سپس فرمود: «عبرت، سه ثمره برای صاحبش دارد: دانستن آنچه باید انجام دهد، عمل کردن به آنچه می‌داند، و دانستن آنچه هنوز نمی‌داند.»

و نیز فرمود: «عبرت، آغازی دارد که در پایانش بیم و هراس است، و پایانی دارد که در آغازش زهد و دل‌بریدن از دنیاست.»

و تأکید کرد: «اعتبار و عبرت، جز برای اهل صفا و بصیرت درست نمی‌شود. خداوند عزوجل فرمود: فَاعْتَبِرُوا يا أُولِي الْأَبْصارِ. و نیز فرمود: فَإِنَّها لا تَعْمَى الْأَبْصارُ وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتي فِي الصُّدُورِ.»

پس هر که خداوند چشم دلش را بگشاید و بصیرت چشم جانش را به واسطه عبرت روشن کند، خداوند مقامی بلند و جایگاهی بس نزدیک و عظیم به او عطا کرده است.

🌸 توضیح:

🔹 «الْمُعْتَبِرُ فِي الدُّنْيَا عَيْشُهُ فِيهَا كَعَيْشِ النَّائِمِ يَرَاهَا وَ لَا يَمَسُّهَا»
اهل عبرت، دنیا را مثل خواب می‌بینند؛ می‌دانند واقعیّت ظاهری دارد، اما حقیقتش گذراست. لمسش نمی‌کنند یعنی دل به آن نمی‌بندند، چون آن را سرابی بیش نمی‌دانند.

🔹 «وَ هُوَ يُزِيلُ عَنْ قَلْبِهِ …»
با زشت دانستن رفتار دنیاپرستان، قلب و جانش را از عواقب تلخ دنیاطلبی می‌شوید. این نگاه باعث می‌شود دلش به جای حساب و عقاب، به رضای خدا و عفو او نزدیک گردد.

🔹 «فَالْعِبْرَةُ يُورِثُ صَاحِبَهَا ثَلَاثَةَ أَشْيَاءَ…»
عبرت سه میوه دارد:

1. علم به وظیفه حاضر → بداند چه باید بکند.

2. عمل به دانسته‌ها → وظیفه‌اش را زمین نگذارد.

3. گشوده شدن درهای علم جدید → وقتی عمل کند، خداوند علوم تازه‌ای را به دلش می‌ریزد.

🔹 «الْعِبْرَةُ أَصْلُهَا أَوَّلٌ يُخْشَى آخِرُهُ …»
عبرت آغازش تلخ است، چون با هراس و تکان خوردن همراه است (مثل دارویی که تلخ است). اما پایانش شیرین است، چون زهد و آرامش و رهایی می‌آورد.

🔹 «لَا يَصِحُّ الِاعْتِبَارُ إِلَّا لِأَهْلِ الصَّفَا وَ الْبَصِيرَةِ»
عبرت گرفتن کار هر کسی نیست؛ دل باید صاف باشد و چشم دل بینا. قلب حسود و آلوده، حتی اگر هزار نشانه ببیند، از آن هیچ درسی نمی‌گیرد.

🔹 «فَمَنْ فَتَحَ اللَّهُ عَيْنَ قَلْبِهِ …»
اگر خداوند چشم دل کسی را به نور عبرت بگشاید، این شخص به مقام بسیار بلندی می‌رسد. این همان جایگاه قرب و زُلفا عندالله است که برای اولیاء و اهل نور وعده داده شده.

✨ نتیجه:
«عبرت»، گذرگاه دل است از تاریکی به روشنایی. کسی که با صفای دل به حوادث نگاه می‌کند، مثل کسی است که خواب می‌بیند و تعبیرش را می‌فهمد: ظاهر حادثه، تلخی و آتش است؛ اما باطنش نور و هدایت است.